México Lindo III

Er bestaat een lijn van onderzoek binnen de politieke filosophie die ´Social Contract Theory´ heet. Hier onderzoekt men onder andere waarom er een overheid is, in plaats van een ´state of nature´ waarin mensen zonder overheid samenleven. Logisch als het antwoord hierop moge lijken, bestaan hier verschillende ideeën over. De beroemdste denkers op dit gebied zijn Hobbes, Locke, Rousseau, en, recenter, Rawls. Voor Hobbes maakte het eigenlijk niet zoveel uit wie de overheid was, zolang deze maar het monopolie op geweld had en je niet vermoordde. Zonder overheid had namelijk niemand het monopolie op geweld, waardoor niemand serieus gedragsregels kon opstellen en naleven. In Hobbes´ eigen woorden, ´life of man (in a state of nature) is solitary, brutish, poor, nasty and short.´ Locke verwachtte wat meer van de overheid, daar mensen best zonder overheid kunnen leven. Alleen het toezien op privé eigendom, daar had je een overheid voor nodig. Volgens Rousseau leefde men in perfecte harmonie met elkaar en de natuur, maar naarmate men zich ontwikkelde en meer behoeften kreeg (en privé eigendom geintroduceerd werd) moest er een overheid komen om de menselijke verhoudingen enigszins te reguleren. Een overheid had vooral tot taak men zo vrij mogelijk samen te laten leven. Rawls introduceerde de term ´gerechtigheid´ als een centraal element in het bestaansrecht van een overheid.

Moraal van het verhaal? Of je nu vrijheid, gerechtigheid, of veiligheid zoekt, México is niet één van de droombestemmingen. Het minste, het állerminste, zoals Hobbes aangaf, dat je van een overheid mag verwachten is dat zij bescherming biedt. Bescherming tegen andere leden van de samenleving en de overheid zelf. Op beide fronten faalt de Mexicaanse overheid. Het duidelijkste voorbeeld hiervan zijn de ´grupos de autodefensa´, zelfverdedigingsgroepen, of burgermilities, die tot doel hebben delen van de bevolking te beschermen tegen andere delen van de bevolking en de overheid.

Sinds halverwege de jaren ´90 bestaan er al groepen die ´Policia Comunitaria´ (gemeenschapspolitie) worden genoemd. Deze ontstonden met name uit inheemse gemeenschappen om hun land te beschermen en het hoofd te bieden aan de georganiseerde misdaad. Ze zijn bewapend, en hebben hun eigen manier om delincuenten heroptevoeden en terug te laten keren in de maatschappij. Deze groepen groeiden over de jaren en bestaan nu in verschillende delen van het land. De overheid is er niet écht blij mee, maar volgens de International Labour Organisation hebben inheemse groepen het recht zich op bepaalde manieren te organiseren die niet voor ´gewone´ burgers gelden. En zo worden deze groepen oogluikend toegestaan en hebben ze zich over Zuid- en Centraal-México verspreid.

Een nieuw fenomeen zijn de ´grupos de autodefensa´. Zij ontstonden aan het begin van 2013 toen gemeenschappen niet alleen financieel uitgeknepen werden door de kartels (hetgeen al jaren aan de gang is), maar de kartels doodleuk vrouwen en dochters begonnen te eisen. Dat ging velen in de staat Michoacan te ver. Zij pakten de wapens op, vochten met de kartels, arresteerden enkelen en verjoegen zo de geoorganiseerde misdaad uit minimaal 40 gemeenten. Vervolgens zochten ze contact met de overheid, en gaven aan dat ze de gebieden ´heroverd´ hadden en bereidt waren deze terug te geven aan de overheid indien deze van nu af aan wel in staat zou zijn hen tegen de kartels te beschermen. Tuurlijk, geen enkel probleem, doen we. Het pakte echter anders uit toen bleek dat de door de autodenfa´s gearesteerde kartelleden na overdracht aan de overheid weer op vrije voeten werden gesteld en de kartels op de oude voet verder gingen. Dus pakten de autodefensa´s de wapenen weer op, nu ook in andere staten en gemeenten, hetgeen de nationale overheid tot nieuwe maatregelen noopte. Zo stelde de overheid voor de autodefensa´s te legaliseren en binnen het staatsapparaat te laten opereren. Op één voorwaarde: men moest wel even de wapens inleveren (want de enigen die in México wapens mogen hebben, zijn uiteindelijke de overheid en de kartels). De leider van de grupos de autodefensa, ´Doktor´ Mireles verzette zich hiertegen daar hij de staat niet vertrouwde. De nummer 2 van de organisaties, Estanislao Beltrán, alias ´Papá Pitufo´ (i.e. Vader Smurf) zag hier wel wat in. Mireles werd afgezet en Papá Pitufo kwam aan het roer, waardoor de grupos de autodefensa nu door de overheid bewapend en gekleed zijn. Ze gaan onder de naam ´Defensa Rural´, of Plattelands Verdediging, en hebben nu hun eigen rol binnen de overheid.

Aan de ene kant lijkt dit een positieve ontwikkeling; gewapende burgermilities die met de overheid samenwerken om de misdaad tegen te gaan, in plaats van op hun eigen houtje voor overheid te spelen. Er zijn echter twee kanttekeningen bij te plaatsen.

A) de overheid is door en door corrupt. Het simpelste voorbeeld: hoe kan het dat een paar burgers er in slagen binnen een jaar tijd hele gebieden te bevrijden van de kartels, terwijl de overheid daar sinds 2006, ondanks al z´n militair vertoon, niet in slaagt? Omdat ze samenwerken, nogal wiedes.

B) er zijn steeds meer signalen dat de voormalige grupos de autodefensa voor de kartels werken. Zodra de kartels doorhadden dat ze zich bij de overheid konden melden om bewapend te woorden en legale status te krijgen, waren ze er als de kippen bij. Clockwork Orange scenario, waarbij criminelen een penning krijgen om de misdaad te bestrijden. En ook de originele groepen, zoals die van Papá Pitufo, lijken vrij snel doorgekregen te hebben dat het wel leuk is om met een wapen te zwaaien terwijl de staat goedkeurend toelacht. Bovendien kregen ze nu ineens een kans om hun handen in de koektrommel te krijgen, hetgeen voor velen onweerstaanbaar is. De eerlijkheid gebied te zeggen dat er (naar mijn weten) nog geen concreet bewijs is aangeleverd, maar het ene na het andere verhaal, soms van foto´s voorzien, wijst wel in deze richting. En zo kan het gebeuren, dan in Michoacán ene Vader Smurf in blauw overheidsuniform drugs rondreidt in de spliksplinternieuwe pickups die hem door de overheid ter beschikking zijn gesteld.

Hier hoor ik in het buitenland niemand over. Maar de algehele afwezigheid van de staat in zovele gebieden in México noopt mensen er toe zelf voor hun veiligheid te gaan zorgen. Erger nog, de medeplichtigheid van de staat leidt er toe dat men de wapens tegen de staat op neemt. Dat noemen we normalitair ´burgeroorlog´. Hierbij komt een derde groep van pas, de sluimerende guerilla groeperingen die México rijk is. Ze vechten sinds je jaren ´50 af en toe tegen de staat, terwijl ze zich de laatste tien jaar niet hebben vertoond. De verdwijning van de 43 studenten en de medeplichtigheid van de staat leidde tot een ´officieel´ communiqué, waarin ze aangaven bereid te zijn de wapenen weer op te pakken indien de overheid niet van koers veranderde. Grootspraak of niet, de Mexicaanse overheid reageerde nogal geschrokken. Een huese guerrilla oorlog, dat trekt de aandacht van het buiteland en dat hindert de zakkenvullerij die hier op grote schaal gaande is.

Maar gaan we een burgeroorlog krijgen? In principe heb je het al. De staat is sinds 2006, naar eigen zeggen, in oorlog met de kartels. En de kartels zijn een binnenlandse partij. Het is echter al lang duidelijk dat de overheid en de kartels op grote schaal samenwerken, dus in feite vallen er wel veel doden, maar is van een echte oorlog tegen de georganiseerde misdaad geen sprake. Wat we wel kunnen zien, is dat in grote delen van het land de overheid niets te melden heeft of actief meewerkt met de kartels, wat leidt tot de grupos de autodefensa. Deze werken nu allemaal samen met de overheid, maar ik zie niet in waarom er niet nieuwe groepen op zullen staan in deze coctail van geweld, onschendbaarheid en corruptie. Wapens zat, onvrede te over en geen duidelijk alternatief. We gaan het zien.